Schoonheid van Vlinders en Bloemen

Passiflorahoeve in het plaatsje Harskamp ligt tussen Arnhem, Apeldoorn en Ede. Het is een waar paradijs voor vlinder- en bloemenliefhebbers en zeker een bezoek waard in de zomer.  Daarnaast is het zeker ook een Mekka voor fotografen, die ogen en lenzen tekort komen.

                             In de ontvangsthal bloeien aan het plafond 

                     witte Thunbergia's en Aristolochia's (pijpbloemen!)  

    Een  favoriet met die ioniserende azuurblauwe diepe kleur. Wel gehavend aan de vleugels.

                         Heel toepasselijk deze "uilenvlinder"

 Deze tropische vlinders nog in hun "pop-stadium", toch al kunstwerkjes.

                              Het voorstadium van de pop is de rups.

 Hier is de vlinder uit zijn cocon, pop gekropen en laat zijn vleugels uitharden en drogen.

                                 De passiebloem in vele soorten.

Marinaleda, 40 jaar socialistische dorpsgeschiedenis.

Het sportcomplex in Marinaleda in 2019. Foto > Piet den Blanken

In het zuiden van Spanje in de provincie Sevilla en in de regio Andalusië ligt de kleine dorpsgemeente Marianaleda, waar in 1979 een geschiedenisleraar tot burgemeester werd gekozen. Deze Juan Manuel Sanchez Gordillo, was een bevlogen idealist en liet zich inspireren door marxistische activist Che Guevara.

In mei 2019 is hij voor de 11^e keer herkozen, maar nu met een kleine meerderheid. De keren daarvoor was het steeds met een overgrote meerderheid. De bevolking eert de bevlogen burgervader, die samen met zijn partij Verenigd Links zoveel voorspoed heeft gebracht.  

Burgemeester Juan Manuel Sánchez Gordillo in het gemeentehuis van Marinaleda. Foto > Piet den Blanken

Hij probeerde het 25 km2 grote dorp met ruim 2000 inwoners geleidelijk om te vormen tot een sociale, gelukkige en welvarende gemeenschap en heeft deze utopie langzaam werkelijkheid zien worden. Dat ging niet zonder slag en stoot en vereiste veel geduld en volharding.

De eerste daad van de nieuwe burgemeester was het om zijn vergoeding voor het burgemeesterschap terug te storten in de gemeentekas en alleen te leven van zijn leraar salaris.  Hij bepaalde dat iedereen die werkte bij de gemeente hetzelfde salaris kreeg van zo’n 1200 Euro/maand. 

Hij voerde vanaf het begin een directe plaatselijke democratie in door veel dorpsvergaderingen te houden, waar allerlei besluiten werden genomen die de bevolking direct betroffen. Bijvoorbeeld over inrichting van een wijk, het dorpspark, de straten en infrastructuur van het dorp.  Deze bijeenkomsten vinden wel 100 keer per jaar plaats. Daar wordt men eerst geïnformeerd en worden er later besluiten genomen.

Ook zette hij de toon door naamborden van straten en pleinen te veranderen.  Nieuwe namen werden Allende, Guevara, Castro maar bijvoorbeeld geen Franco meer. Het revolutionaire elan mag duidelijk zijn.

Het is daarbij belangrijk te bedenken dat in vroegere tijden het dorp arm was en dat er veel werkeloosheid was. De meeste arbeid bestond uit dagloonwerkers, die een klein deel van het jaar hielpen bij het plukken van de druiven, het verzamelen van de olijven en soms als bouwvakkers of in de horeca te werk waren gesteld in de toeristische kustgebieden.  De rest van het jaar was er niets dan armoede, honger en uitzichtloosheid.

Sociale woningen in Marinaleda zijn door de bewoners zelf gebouwd met steun van de gemeente.
Foto > Piet den Blanken

Gordillo besefte direct dat mensen recht hebben op gezonde en lonende arbeid, net zoals het recht op een betaalbare woning en het recht op goed onderwijs- en gezondheidszorgvoorzieningen. In de omgeving van het dorp bevonden zich grote landerijen, die toebehoorden aan een aristocratische  en feodale familie, de hertog van Infantado. In de begintijd spoorde de burgemeester de bevolking aan om deze deels ongebruikte landerijen van de grootgrondbezitter te bezetten. Het leidde tot hongerstakingen en een jarenlange strijd die uiteindelijk succes had. In 1980 hield hij een hongerstaking met zevenhonderd andere dorpsmensen om de staat te dwingen toestemming te geven aan de armen om olijven te oogsten op een afgesloten naburig landgoed. In 1984 volgde een bezetting van een waterrijk gebied om irrigatie af te dwingen. Daarna volgde een blokkade van de vliegvelden Malaga en Sevilla en een mars op Madrid. Je zou bijna kunnen denken aan de geweldloze radicale protestacties van Gandhi in India. Pas in 1991 kwam het grote succes. Het regiobestuur van  Andalusië onderhandelde met de hertog en kocht uiteindelijk een 1200 ha grote stuk geïrrigeerde landbouwgrond en schonk deze aan de dorpscoöperatie “El Humoso” voor lokaal gebruik.  

Dat was het begin van de ommekeer. Iedere familie kon een persoon afvaardigen om  lid te worden van de coöperatie. Dat zijn er zo'n 2650 nu, die een vaste baan hebben. Er werden arbeidsintensieve gewassen gekozen en aangeplant zoals bonen, paprika’s, artisjokken, olijven etc. om zoveel mogelijk werk te creëren. Omdat verswaren maar tijdelijk houdbaar zijn, werd later ook een conservenfabriek opgezet om de groenten te verwerken in blikken en potglazen.  Daarnaast is er ook een olijfoliefabriekje gestart nadat een oliepers was aangeschaft. Nog steeds is het merendeel seizoensarbeid en biedt het niet iedereen een jaarlang werk, maar het beschikbare werk wordt wel “eerlijk” verdeeld. De coöperatieleden werken gemiddeld zo'n drie maanden per jaar. 
Als er geen werk is krijgen de coöperatie-arbeiders een werkeloosheidsuitkering vanuit een royaal sociaal vangnet.

Straatnaam in Marinaleda, andere straten heten Paz (Vrede), Mgr. Oscar Romero, Libertad (Vrijheid), Pablo Neruda, Igualdad (Gelijkheid), Salvador Allende, Union Obrera (Vakbond) en, natuurlijk, Ernesto Che Guevara. Foto Piet den Blanken

Alle medewerkers van de coöperatie krijgen maximaal hetzelfde salaris als de gemeenteraadsleden, namelijk 1200 Euro per maand. Tijdens de crisistijd vanaf 2012 is dat 1100 Euro geworden en 47 Euro per werkdag.  Dat lijkt niet veel maar daar staat tegenover dat het kostenplaatje in Marinaleda ook heel anders is:

- Voor 15 Euro per maand kan iemand een woning hebben.

- Fitness kost 2 Euro per maand/persoon ,

- een Seizoenskaart voor het openbare zwembad kost € 3/persoon

- Het kinderdagverblijf kost 12 Euro per maand inclusief de maaltijden voor het kind.

- sportfaciliteiten zijn gratis voor kinderen.        
 Daarnaast werd van de coöperatie-werknemers verwacht dat je regelmatig op zondagen gemeenschapswerk zou verrichten, zo'n 20 keer per jaar. Dat werden de "rode" zondagen genoemd.       

De opbrengsten van de coöperatie worden deels besteedt aan nieuwe projecten en de rest aan de gemeenschap. Dankzij de onteigening of neutralisering van de landbouwgrond zijn er geen financieringslasten of  kapitaalkosten. De opbrengsten na aftrek van arbeidskosten kunnen direct weer geïnvesteerd worden.

Het recht op een betaalbare woning wordt ook echt in praktijk gebracht. Iedereen die dat wil krijgt van de gemeente materialen en een plek toegewezen van zo'n 192 m2 per gezin en mag daar een woning zelf bouwen van zo'n 90 m2 volgens de aangegeven tekeningen, die maar € 15/maand “kost” en over honderd twintig jaar wordt terugbetaald. Voor het specialistische werk van een loodgieter of elektricien krijgt men een vakman toegewezen.
De woning mag echter niet verkocht worden en alleen doorgegeven worden aan de kinderen van de bewoners of anders terug aan de gemeenschap. Zij betalen ook geen hypotheek. 
Het stuk grond wordt door de gemeente aan de bewoners in bruikleen gegeven, men maakt verder ook gebruik van nationale bouwsubsidies. Dat is een vorm van neutralisering van kapitaalgoederen, die daardoor betaalbaar blijven. Het gebruikelijk privé-eigendom leidt op langere termijn alleen maar tot sterke prijsstijgingen zoals we overal om ons heen kunnen zien.

Dat men tevreden en gelukkig is in Marinaleda, blijkt wel uit het feit dat de gemeenschap zelf heeft besloten, geen politieagenten meer aan te stellen en het geld daarvoor anders te besteden. Er is ook vrijwel geen misdaad of criminaliteit. Dit utopisch experiment bewijst dat de opbrengst van de natuur en de landbouw voldoende welvaart genereert voor een hele gemeenschap, als de kapitaalverschaffers en de banken maar “buiten de deur” worden gehouden. Het solidaire, eerlijk delen principe werkt.

Gepensioneerden in het dagverblijf voor ouderen (hogar de ancianos) in Marinaleda. Foto > Piet den Blanken

Van de opbrengsten van de coöperatie en overheidsbijdragen is door de jaren heen een prachtig uitgebreid stadspark, een botanische tuin , een medisch centrum, een sportzaal , een speelplaats, een openbaar zwembad, een crèche, een ouderen dagverblijf, goede asfaltwegen en straatverlichting aangelegd. 
Het motto van de gemeente is: "Marinaleda, una utopia hacia la paz"= een utopie op weg naar de vrede !  
Het Vlaamse televisieprogramma "Reizen Waes" dat een aflevering maakte over Spanje besteedde ook aandacht aan dit dorp en de markante burgemeester. Toch serveerde Waes de ideeën af als onwenselijk, communistisch en niet van deze tijd. Een onterechte conclusie wat mij betreft.  

Deze ideeën zien we deels ook terugkomen in BD- landbouwproject Sekem in Egypte en in de Spaanse coöperatie Mondragon in Noord-Spanje.   Zie ook 
https://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2014/10/sekem-een-door-mensen-gemaakte-oase.html    en
https://solidaire-economie.blogspot.com/2013/12/mondragon-een-succesvolle.html

De levens- en arbeidsfilosofie van burgervader Gordillo lijkt ook op die van de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler. 
https://fontysduurzaam.blogspot.com/2013/02/een-nieuwe-visie-op-ondernemen-en-hrm.html
https://fontysduurzaam.blogspot.com/2013/09/een-radicaal-ander-personeelsbeleid.html

Duurzame, solidaire economie van “vitale” producten.

In vrij korte tijd hebben we in Nederland in 2019 en in 2020 te maken gekregen met onverwachtse gebeurtenissen die een grote impact bleken te hebben op de economie en samenleving.

Eerst was er de ontdekking van een miniscule chemische stof Pfas, waar bijna niemand nog van had gehoord, maar die toch bijna overal in de grond en het water bleek te zitten en kankerverwekkend was. De nieuwe maximum norm voor die gevaarlijke stof , die vrijkomt bij de productie van o.a. tefal, een anti-aanbaklaag in pannen en ook bestanddeel is van regenkleding en brandwerende vloerbedekking en stoffenbekleding, zorgde voor grote problemen bij vergunningen voor bestaande en nieuwbouwprojecten. Een eerste “plaag”, die een aanslag was op de economie.  
Producent Dupont is de belangrijkste producent hiervan en is ook al in de VS omstreden en veroordeeld voor deze stof GenX . Daarover is o.a. de film Dark Waters in 2020 gemaakt . 
Zie https://kinepolis.nl/films/dark-waters
Zie voor meer details over Pfas:  https://www.rivm.nl/pfas

Daarna ontstond er grote beroering over het stikstofbeleid van de Nederlandse regering, dat volgens de rechter en onafhankelijke experts onvoldoende ambitieus was om de afgesproken klimaatdoelen van Parijs te kunnen halen. Toen uit onderzoek bleek dat de intensieve landbouw daarbij de grootste “vervuiler” bleek te zijn, kwam de agrarische en veeteeltsector in opstand en bezetten tractoren het Malieveld in Den Haag en meerdere provinciehuizen. Met nieuwe maatregelen probeert de overheid nu varkens- en runderboeren te stimuleren vrijwillig hun bedrijf (en zeker aan de randen van kwetsbare natuurgebieden) op te laten kopen en dus te beëindigen. Dit was een tweede “plaag” , die de economie bijna dreigde lam te leggen.

De 3^e grootste en meest ingrijpende “plaag” kwam van een onzichtbaar Coronavirus dat vanuit China overwaaide en wereldwijd heel veel slachtoffers maakte. Alle regeringen raakten zelf in paniek en gooiden in meer of mindere mate hele samenlevingen en economieën op slot en in een lockdown. Voor bijna drie maanden moest het onderwijs, de hele culturele -, de recreatie-, de horeca -  en de toerismesector dicht. Alleen “vitale” beroepen kregen voorrang en moesten vooral alle ondersteuning krijgen. Dat geldt natuurlijk voor artsen en verpleegkundigen en verzorgenden in het algemeen. Ook leerkrachten, docenten en opvoedkundig medewerkers moesten vooral doorgaan, maar digitaal. Chauffeurs van vrachtwagens die voor de voedseldistributie zorgen moesten doorgaan. Dat gold ook voor bedrijven, zoals Philips en anderen, die beademings- en ic-apparatuur kunnen leveren. In no time werden bedrijven omgevormd  om mondkapjes, ontsmettingsgel en beschermende plexiglasschermen te leveren.  Nu was de impact op economie verreweg het grootst en de overheid heeft veel geld beschikbaar moeten stellen om ZZP-ers zonder inkomen te steunen en medewerkers hun loon grotendeels te garanderen in horeca , culturele en bedrijfssectoren die zwaar getroffen werden.

De discussie over vitale beroepen is heel interessant omdat daarbij ook de vraag zich aandient of we deze sectoren financieel ook wel goed honoreren! Jarenlang was er de discussie over de relatief lage salarissen van politiemensen, brandweer, gezondheidszorg  en in het lager en middelbaar onderwijs. Nu blijkt hoe belangrijk zij zijn en eigenlijk meer zouden moeten verdienen.

Dezelfde soort afwegingen zou je ook kunnen maken voor producten. Opeens bleek wat van levensbelang was. Uiteraard alle primaire voedselproducten, maar ook zaken die te maken hebben met hygiëne want er was een run ontstaan op schoonmaakmiddelen en  toiletpapier.

Later kwamen we erachter dat mondkapjes en andere beschermingsmiddelen  meestal uit China moesten komen en wij als Nederland daar sterk afhankelijk van zijn. Dat rijst natuurlijk de vraag: “wat zijn vitale producten en moeten we die niet zelf produceren”?

Zoals het gezegde luidt: “Never waste a good crisis”, zou het een interessante denkoefening zijn om dit verder uit te werken.  Kunnen we onze economie opnieuw ontwikkelen vanuit totaal andere invalshoeken? Ja, natuurlijk , want “de economie is mensenwerk” en kan worden gestuurd door de overheid (communisme), het bedrijfsleven (liberalisme) of de markt van consumenten (socialisme).   

Geheel zelfvoorzienend willen zijn is in de moderne tijd bijna onmogelijk en inefficiënt. Toch kunnen burgers (en dus consumenten) wel samen bepalen wat zij van onschatbare waarde vinden en noodzakelijk en waarin we dus zelf moeten willen voorzien. Dat geldt zeker voor gezonde lucht , water, vruchtbare grond , energie en gezond en veilig voedsel. Als we het overlaten aan ondernemers en aandeelhouders  dan kan eigenbelang en te verwachte omzet en winst leiden tot hele andere keuzes die de belangen van burgers in gevaar brengen. Als we het overlaten aan de overheid krijgen we een staatsgeleide economie zoals in Rusland en China ooit is geprobeerd onder de noemer van communisme, die echter maar weinig succesvol was.

Voor een groot aantal producten moeten we dus naar een solidaire, duurzame  associatieve of overlegeconomie zoals voorgesteld door Rudolf Steiner al in het begin van 1919 en later ook uitgewerkt door twee wetenschappers onder de term participatieve economie (Parecon).

https://solidaire-economie.blogspot.com/2016/04/een-andere-economie-is-mogelijk.html

en  https://solidaire-economie.blogspot.com/2015/05/parecon-is-het-alternatief-voor.html

en https://solidaireeconomieboek.blogspot.com/2009/12/eerste-delen-van-nieuw-boek.html

Natuurlijk geldt dat ook voor vitale diensten als gezondheidszorg, onderwijs, brandweer, politie en infrastructuur.

Behalve dat de productie in eigen regio/land en dus lokaal plaatsvindt, moet er ook bescherming worden geboden tegen ongewenste transacties van eigenaren en aandeelhouders. De productiemiddelen van deze bedrijven en goederen mogen niet in particuliere handen zijn, waardoor ze verhandeld en overgedragen kunnen worden. Het eigendom moet als het ware geneutraliseerd worden en onvervreemdbaar toebehoren aan een gemeenschap. 

Laten we dus meteen een begin maken met de meest vitale producten en dat is natuurlijk ons voedsel. We kunnen de suggestie opvolgen van onze minister van Landbouw Carola Schouten, die naar een kringlooplandbouw streeft, zoals dat al in de Biologische Dynamische landbouw wordt gepraktiseerd en gerealiseerd. Daarbij zijn trouwens de landbouwgronden overgedragen aan de Stichting BD-grondbeheer, zodat ze altijd beschikbaar blijven voor de voedselproductie.  Hierbij gaat het om kleinschalige gemengde veeteelt/landbouwbedrijven, die gezond zijn voor mens, dier, natuur en milieu!       https://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2018/09/kringlooplandbouw-heeft-de-toekomst.html                  

Kringlooplandbouw heeft de toekomst.

Onderstaand artikel is in een wat ingekorte vorm verschenen als opiniestuk in het Eindhovens Dagblad op donderdag 13 oktober 2018. https://www.ed.nl/extra/landbouw-tijd-voor-kleinschaligheid~a27368eb/
 

Afgelopen zaterdag heeft voormalig landbouwminister Carola Schouten haar nieuwe landbouwvisie gepresenteerd. Ze deed dat niet alleen met een rapport maar ook met een speciale bijeenkomst op boerderij Hoeve Biesland in Delfgauw. Het ED heeft een aantal uitgangspunten besproken in een interview met haar dat zaterdag gepubliceerd is. “We moeten weer terug naar oude boerenwijsheid”, is haar motto nu. 

Toen waren landbouw en veeteelt nog kleinschalig, dus nauwelijks kapitaalintensief en bestond uit  veelal “gemengde” bedrijven . Bij een gemengd bedrijf moet je denken aan een combinatie van akkerbouw en veeteeltactiviteiten onder een dak. De schaal is zodanig  uitgebalanceerd, dat de voeding voor de dieren afkomstig is van de eigen boerderij en omgekeerd de mest en compost gebruikt wordt om de grond te revitaliseren. 

In het ideale geval  zou het een gesloten kringloop zijn, waarbij er geen invoer van externe bronnen zoals geïmporteerde voedingstoffen en ook geen kunstmatige en chemische hulpstoffen zoals kunstmest en/of onkruid- en ongedierte-verdelgingsmiddelen.  Deze traditionele landbouwvisie bestond vroeger gedurende lange tijd, maar veranderde rigoureus door de introductie van kunstmest en kapitaalsinvesteringen waardoor de intensieve landbouw en veeteelt is ontstaan. 

Specialisatie en schaalvergroting waren de alom gepredikte idealen. Dit maakte de sector zeer eenzijdig en risicogevoelig. De meeste dieren- en soms plantenziektes namen tegelijkertijd een enorme vlucht. Gekke koeienziekte, mond-en-klauwzeer bij runderen, varkenspest, Q-koorts bij geiten en salmonellabesmettingen zijn bij de bevolking alom bekend.



Internationaal BD-bedrijf Sekem in Egypte

Nu zijn de huidige regering en ook het ministerie van landbouw bereid om te erkennen dat deze ontwikkeling desastreus is geweest en dat we een totale omslag moeten gaan maken naar een sector die het milieu geen schade toebrengt en een juist bijdrage levert aan de volksgezondheid en dierenwelzijn. 

 Is dit een oproep voor een terug naar het verleden? Naar “vroeger”, toen alles nog goed was? Is dat niet al te naïef ? De wereld samenleving en het land zijn  toch volledig veranderd? 

Carola Schouten van de Christen Unie is zelf afkomstig uit een boerenfamilie en is niet naïef. Ze is goed geïnformeerd nadat ze ook veel partijen heeft geraadpleegd voordat zij met deze nieuwe visie kwam. De plek die ze koos voor haar presentatie is niet willekeurig gekozen. Nee, dat was doelbewust bij het biologisch-dynamische boerenbedrijf van de Heer Duijndam , Hoeve Biesland. Hij maakte twintig jaar geleden de overstap maakte naar deze duurzame landbouwmethode. 

Deze vernieuwende methode danken we aan grondlegger van de antroposofie,  Rudolf Steiner, die aan het eind van zijn productieve leven in 1924 , op uitnodiging van het echtpaar Keyserlingk in het Poolse Koberwitz een landbouwcursus gaf in de vorm van acht voordrachten. 

Het was in de tijd van de opkomst van de kunstmest en men wilde Steiner om advies vragen. De cursus omvat een gedegen inzicht in samenhang van aarde, kosmos en de invloeden van planeten, maar is tegelijkertijd ook heel praktisch zoals de toepassing van veel verschillende preparaten, zoals van eikenschors, brandnetels, paardenbloemen en kiezel.  Al korte tijd later zijn er ook in Nederland bedrijven ontstaan, die deze landbouwmethode gingen praktiseren en verder ontwikkelen. 

Een van de oudste BD-bedrijven is Loverendale in Zeeland, dat dankzij de bevlogen pionier Mevr. Tak van Poortvliet een voortrekkersrol heeft vervuld.  Later ontstonden Stichting Demeter, als beschermer van het BD-keurmerk  en Stichting Warmonderhof, die opleidingen ging verzorgen voor aankomende BD-boeren. Instituut Louis Bolk verrichtte het wetenschappelijk onderzoek naar BD-voedselkwaliteit. 

Inmiddels zijn er meer dan honderd erkende BD-bedrijven die dagelijks bewijzen dat het kan. Deze gemengde, kleinschalige landbouwmethode is heilzaam en gezond voor alle betrokkenen. Het is evidence-proof en een echt alternatief. 

Internationaal beroemd is BD-bedrijf Sekem in Egypte, dat zelfs een stuk woestijngrond  heeft kunnen ontginnen en  vruchtbaar gemaakt. Zie ook  http://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2014/10/sekem-een-door-mensen-gemaakte-oase.html 

Inmiddels is ook uit onderzoek van dr J. Baudry van een onderzoekscentrum van de Sorbonne in Parijs gebleken in 2018 , dat het eten van biologische voedsel het risico op kanker aanzienlijk verlaagt. Het gaat om een publicatie in JAMA Internal Medicine.  Vooral bij non-hodgekinlymfoon en borstkanker is dat verschil zelfs drastisch. Het onderzoek is uitgevoerd onder 70.000 mensen. 
Het promoten van biologisch voedsel is dus een veelbelovende preventieve strategie tegen kanker. Bij biologische teelt worden geen pesticiden , geen kunstmest en geen genetisch gemodicifeerde organismen gebruikt.
Er is onderzoek dat aantoont dat er wel een verband bestaat tussen pesticiden en het ontstaan van kanker. In bijna 44% van het reguliere voedsel vinden we een of meerdere chemicaliën, terwijl dat bij biologisch voedsel maar 6,5% is.    

De overheid kan deze bedrijven meteen helpen door bijvoorbeeld de BTW flink te verlagen ten opzichte van gangbare bedrijven of juist omschakelingssubsidies te verlenen. BD-producten zijn nu nog duurder dan gangbare producten, heeft BD-handelsorganisatie Eosta laten onderzoeken. http://bedrijfskunde-economie.blogspot.com/2018/01/ondernemer-engelsman-van-eosta-meest.html
Maar dat komt eigenlijk omdat in gangbare bedrijven niet alle kosten van milieu- en schade aan gezondheid worden  meegerekend. Lees ook http://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2008/11/bd-voedsel-verdient-4-sterren.html

Een beetje teleurstellend is de agenda van minister Schouten wel. Ze gaat pas volgend jaar (2020?) in gesprek met de sector om afspraken te gaan maken. Alweer "polderen" en langlopende convenanten afsluiten? Kunnen milieu en volksgezondheid dan ook meepraten?  Is het niet al vijf óver twaalf?! Moeten we niet meteen kiezen voor wetgeving en algemeen bindende afspraken ?
Zeker als we bedenken dat Nederland nog ver achterloopt bij een aantal landen van Europa die al veel verder zijn met biologische, kringlooplandbouw. Koploper is Oostenrijk waar 23,4 % van de landbouwgrond van biologische kwaliteit is. Gevolgde door Estland met 19,6%,  Zweden met 19,2%, Italië met 14,9%, Tsjechië met 14,1%, Letland met 13,9%, Finland met 11,4% , Slowakije met 9,9%, Slovenië met 9,6% en Spanje met 8,7%.  Hoe schril steekt dan Nederland af met maar 3,1% !! Deze cijfers komen van het CBS dat op 9 mei 2019 met nieuwe cijfers kwam.  

Dat ligt niet aan de consumenten of het BNP, maar hoe de landbouw de afgelopen  decennia steeds grootschaliger, kapitaalintensiever én vooral productiever moest worden ten koste van milieu-aspecten, duurzaamheid en dierenwelzijn. Dat kan en moet anders.     

Een zeldzaam plaatje: Stier, Koe en Kalf in één wei (Achtereind Aalst)

Update 2020 

Op 14 januari hebben zo'n tweehonderd mensen van zestig natuur- en boerenorganisaties een wandeling (symbolisch gesproken een "kring-loop" gedoopt) gemaakt van BD-boerderij Hoeve Biesland van boer Jan Duijndam in Delfgauw naar het Lange Voorhout in Den Haag, zo'n tien kilometer verder, om daar Landbouw minister Carola Schouten een 10 punten plan te overhandigen voor de transitie(overgang) naar een (natuur-)inclusieve kringlooplandbouw. 

De actievoerders vragen de overheid om snel  in actie te komen want het huidige systeem is niet meer houdbaar. Het gaat niet alleen om de stikstofproblematiek maar ook om gezonde lucht, water- en bodemkwaliteit, dierenwelzijn, biodiversiteit, natuurbehoud en verantwoorde voeding.
Carola Schouten heeft op deze BD-boerderij haar beleidsvisie "Waardevol en Verbonden" gepresenteerd. Deze visie was moedig en vooruitstrevend maar ook ruim en algemeen. Het ontbrak nog aan een integraal handelingskader dat met dit tien stappenplan wel aangereikt  wordt en de urgentie is groot.

Koe van brandrode runderensoort

In het document  staat een prachtige alinea over de gewenste situatie in 2040: "Nederland is dan een land met een natuurinclusief kringlooplandbouw-voedingssysteem. Met een rijke bioversiteit aan onder andere bodemleven, planten, insecten en boerenlandvogels. Met een gezonde bodem, frisse lucht, schoon en voldoende (grond-) water, gezonde producten en gezond vee. Met een aantrekkelijk en gevarieerd landschap. 

Met een circulaire, klimaatneutrale voedseleconomie, bewuste burgers die bereid zijn een reële prijs voor hun voedsel te betalen en boeren die een goed inkomen verdienen doordat ze een aantrekkelijke beloning krijgen voor het natuurinclusief en circulair produceren van voedsel. Ook toekomstige generaties willen met dit perspectief graag boer worden". 

Dit is een ideaal beeld dat iedereen zou moeten aanspreken en wat de stip op de horizon moet zijn.

Stier: soort brandroood rund

In de verschillende aanbevolen stappen gaat het bijvoorbeeld om:
- Verminder versneld de externe input in de landbouw van fossiele brandstoffen, niet hernieuwbare grondstoffen(kunstmest), chemische middelen en krachtvoer (geïmporteerde soja). Dat klinkt simpel, maar vraagt van de gangbare reguliere en grootschalige landbouw een volledige omvorming.
- Verlaag BTW op natuur-inclusieve, circulaire producten, te beginnen bij biologische producten.
- Voer een heffing in op producten met verborgen, externe en maatschappelijke kosten en stop de opbrengsten in een transitiefonds om boeren te helpen de omslag of omvorming te maken.

Merrie en veulen samen in een wei .

Augustus 2020

Op zondagavond 16 augustus was Carola Schouten (geboren 1978) te gast in het VPRO programma Zomergasten. Ze mocht haar favoriete televisieprogramma's in fragmenten laten zien. Dat begon met het winnen van de bolletjestrui (bergklassement) van de Nederlanders Gert-Jan Teunisse in 1989 in de Tour. Voor Carola was de Tour een beeld van het leven met heroïsche strijd, vaak teleurstellingen, keuzes moeten maken en vooral doorzetten en soms succes hebben. In haar persoonlijke leven kwamen die ook voor met een zo leek het niet afgemaakte studie vanwege een niet geplande zwangerschap. Toch heeft zij de studie later wel afgemaakt en tegelijkertijd de opvoeding van haar zoon als alleenstaande moeder op zich genomen.  
Later zagen we een documentaire en interview met oud-Eurocommissaris voor Landbouw in de EU dr. Sicco Mansholt, die het landbouwbeleid in belangrijke mate heeft bepaald. Naast vele voordelen van de ingevoerde minimumprijzen en lage voedselprijzen was er ook de keerzijde met opgeslagen overschotten aan melkplassen, boterbergen en onverkoopbare "doorgedraaide" landbouwproducten. 

Carola vertelde dat ze ook Bedrijfskunde heeft gestudeerd aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam terwijl ze oorspronkelijk uit Made kwamen in Noord-Brabant uit een boerengezin. Na het overlijden van haar vader moest haar moeder met de drie dochters de zaak overnemen en draaiend houden. 
Goed uitgekozen was een fragment uit de documentaire van John Chester "The biggest small farm" uit 2018, die laat zien hoe een idealistisch echtpaar probeert een ecologisch en bio-dynamische, gemengde kleinschalige boerderij te ontwikkelen, die ondanks tegenslagen ook veel positiefs heeft opgeleverd over de wijsheid van de natuur. Het is zo intens gefilmd dat het je raakt en ontroerd. 

Een prachtig voorbeeld van het beoogde ideaal van Schouten, de zogenaamde kringloop-landbouw.  Zie ook een kritische maar eerlijke bespreking in een column in de Correspondent. 
https://decorrespondent.nl/11517/carola-schouten-gunt-boeren-the-american-dream-en-bedankt/1601089689111-caeecd0b

Ze noemde ook een project van de Universiteit van Wageningen met de naam Landbouw van de toekomst, waar nu heel concreet geprobeerd wordt ervaring op te doen met kringlooplandbouw zoals afwisselende groenteteelt in stroken en dus niet meer de massale monoculturen. https://www.wur.nl/nl/project/WUR-geeft-kringlooplandbouw-handen-en-voeten-op-Boerderij-van-de-Toekomst.htm

Nu wel met wetenschappelijk interesse, wat in de jaren zeventig van de vorige eeuw gedaan werd op kleinschalige boerderijen en initiatieven zoals De Kleine Aarde in Boxtel en initiatieven op basis van biologische, ekologische en biologisch-dynamische landbouw.   Al in 1985 schreef ik al een artikel die pleitte voor een gezonde, meer kleinschalige landbouw, maar in Nederland ging de landbouw grotendeels een hele andere kant op met alle gevolgen van dien waar we nu ook mee te maken hebben.     https://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2008/11/biologische-landbouw-in-het-nadeel.html        

Een andere indrukwekkende film/documentaire is van Marijn Poels met als titel 

"Return to Eden" 

https://www.ninefornews.nl/return-to-eden-duurzaamheid-en-co2-als-machtsmiddel-om-politieke-agendas-door-te-drukken/

Update november 2023 

Ter ere van het honderd jarig jubileum van de Biologisch Dynamische Landbouw heeft Bert van Ruitenbeek een mooi artikel geschreven "Het kan gewoon: een gifvrije, regeneratieve landbouw bestaat al 100 jaar". https://www.biojournaal.nl/article/9574497/het-kan-gewoon-een-gifvrije-regeneratieve-landbouw-bestaat-al-100-jaar/

Sekem, een door mensen gemaakte Oase.

In 1977 begon de Egyptenaar dr. Ibrahim Abouleish, die in Europa chemie en medicijnen studeerde en een aantal jaren als onderzoeker werkte voor de farmaceutische industrie, een onmogelijk project in de woestijn. Hij kocht een stuk woestijn zo’n 60 km ten noordoosten van Caïro en met een omvang van zo’n 170 hectare en begon die geleidelijk aan met biologisch-dynamische landbouwmethoden te ontginnen. Iedereen verklaarde hem voor gek maar nu, jaren later is het een zeer vruchtbaar gebied geworden. De bovenlaag was weliswaar geërodeerd maar diep daaronder bleek wel water te zitten. De eerste jaren was het hard ploeteren om elektriciteit naar het woestijngebied te krijgen en met behulp van oude elektromotoren en pompen water naar boven te halen om te irrigeren. Je zou hem kunnen vergelijken met Albert Schweitzer, die ook op wat latere leeftijd besloot zijn comfortabele westerse leven op de geven. Hij ging  een artsenstudie volgen en besloot daarna om in Lambarene in Afrika een medische kliniek op te zetten en deze gedurende vele jaren onder moeilijke omstandigheden te leiden, zelfs met leprapatiënten.  

 Sekem, een Egyptisch woord voor levenskracht van de zon, is nu uitgegroeid tot een grote duurzame producent van landbouwproducten, ecologische kleding en farmaceutische producten. Hier is een commune achtige werkgemeenschap ontstaan, waar met verdiend geld uit de landbouw scholen en een kliniek zijn opgericht voor kinderen van het personeel en dorpsbewoners in de omgeving. Allereerst werd begonnen met het opzetten van een kinderdagverblijf en kleuterschool, later kwamen daar een lagere en middelbare school bij en inmiddels is er zelfs een universiteit met de naam Heliopolis.  Alle zakelijke activiteiten zijn verdeeld over meerdere bedrijven die weer onder een holding vallen. Een deel van de winst van deze holding wordt geschonken aan de Sekem Foundation, een Stichting waaruit de culturele initiatieven (scholen, kliniek en theater) worden bekostigd.

Ibrahim Abouleish

   

   De oprichter Abouleish voor enkele silo’s

Voor de pionier en oprichter Abouleish is duurzaamheid een van de belangrijkste uitgangsprincipes. Bij een toenemende wereldbevolking is het belangrijk de aarde te beschermen en de vruchtbare grond te koesteren. Dus geen chemicaliën of pesticiden die de grond uitputten en schaden, maar natuurlijke dierenmest, compost van plantaardig afval verrijkt met Biologisch Dynamische preparaten o.a. kiezel (bergkristal) en gebruikmakend van de planetenstanden. Deze teeltwijze is ontwikkeld door Rudolf Steiner en inmiddels zijn de producten beschermd onder het merk Demeter.

 In onderstaande bloembladstructuur is te zien dat er een balans in de samenleving moet zijn tussen economie, samenleving en cultuur (volgens het gedachtengoed van Rudolf Steiner, over wiens leven en ideeën momenteel een tentoonstelling te zien is in de Kunsthal in Rotterdam). Daarnaast moet er ook een evenwicht zijn in de milieu- en productiefactoren: energie, lucht, water, aarde, planten, dieren en mineralen.   

Economisch gezien heeft Abouleish het ook slim en ondernemend aangepakt door niet alleen grondstoffen als groente, fruit, thee, zaden, kruiden en katoen te telen maar ook in eigen beheer de verwerking daarvan op te zetten. Dat levert  gefabriceerde eindproducten, kledingstoffen en confectie op. In deze verwerkingsstappen zit vaak de hoogste brutomarge. Een minder gelukkige keuze was de invoering van de merknaam ISIS voor zijn thee- en kruidenmengsels. Natuurlijk bedoeld als eerbetoon aan de Moedergodin Isis uit de oude faraotijd maar in deze tijd wordt het verward met de gruwelijke ISIS-terreurbeweging die actief is in Syrië en Irak.                                      Om de BD-landbouw verder te ontwikkelen heeft hij ook een eigen laboratorium opgezet waar veredeling en bodemonderzoek gedaan kan worden. Enige jaren geleden heeft Sekem nog meer woestijngrond bijgekocht op drie verschillende plaatsen, waardoor het ontgonnen areaal nu zo’n 3000 hectare is verdeeld over diverse locaties. Sekem stimuleert ook lokale boeren om over te stappen naar biologische dynamische landbouwmethode en dat hebben intussen al honderden boeren in de omgeving gedaan. Inmiddels werken zo'n 2000 mensen voor Sekem en profiteren zo'n 20.000 mensen van de verschillende voorzieningen. In 2012 is zelfs de nieuwe Heliopolis universiteit voor duurzame ontwikkeling geopend in Cairo.

Voor de werk- en leefgemeenschap organiseert men ook culturele voorstellingen in een soort theater met euritmie-, toneel-  en muziekuitvoeringen. Verder heeft men ook een soort gastenverblijf opgericht waar bezoekers en schoolkinderen welkom zijn en kunnen verblijven.        Zo heeft een vrijeschool 12e klas uit Eindhoven zo’n tien jaar geleden onder leiding van hun leerkracht Francis van Maris deze community  bezocht als onderdeel van hun culturele eindreis.

Voor aanvang van iedere werkdag komt het voltallige personeel bij elkaar in een kring en spreekt gezamenlijk een ochtendspreuk uit. Wederzijds respect en onderlinge tolerantie heeft er ook voor gezorgd dat er in Sekem mensen werken van allerlei verschillende religieuze en culturele groeperingen zoals moslims, kopten en atheïsten.

Deze prestaties zijn niet onopgemerkt gebleven en hebben Abouleish al verschillende prijzen en onderscheidingen opgeleverd. In 2003 kreeg hij de Right Livelihood Award (de alternatieve Nobelprijs) uitgereikt voor het innovatieve  en duurzame business model. Daarnaast kreeg hij een Vredesprijs. Vanuit Duitsland en Nederland worden ze actief gesteund door een vriendenkring van Sekem en financieel door onder andere Oikocredit. In een recente Tegenlicht uitzending van zondag 5 okt. 2014 met als titel: “Groen Goud 2” kwam het Sekem project uitgebreid aan bod.  

Een bijzonder persoon, Ibrahim Abouleish,  heeft een geweldige prestatie geleverd en de wereld getoond dat woestijngrond weer terug te winnen is voor duurzame biologische landbouw. Zelfs in de roerige jaren van de Egyptische revolutie was Sekem een oase van rust en verdraagzaamheid. Inmiddels is zijn zoon Helmy de CEO van Sekem geworden.Daar ligt misschien wel een punt van zorg of aandacht. In de organisatiestructuur zien we op veel leidinggevende posities in de verschillende takken de familienaam Abouleish terug. Het lijkt bijna een familiebedrijf met respectievelijke namen naast Ibrahim en Helmy ook Ismael, Konstanze, Mandouh en Thomas Abouleish.   

Voor wie geïnteresseerd is kan zich verder verdiepen in het initiatief Sekem via onderstaand boek dat in het Nederlands is uitgegeven. 

Op 15 juni 2017 is de oprichter van Sekem, Ibrahim Abouleish op 80-jarige leeftijd overleden.

Hij was veertig jaar toen hij met zijn woestijnproject begon en heeft er ook veertig jaar aan kunnen werken. Gelukkig heeft hij familieleden al jaren geleden ingewerkt om de organisatie verder te dragen.  Het NRC besteedde er ook aandacht aan.  https://www.nrc.nl/nieuws/2017/07/15/de-man-die-de-woestijn-in-bloei-zette-11688194-a1566753

                     In 2019 ter gelegenheid van het honderd jarig bestaan van de Vrije scholen ( ook Waldorf- of Steinerscholen genoemd) is er een documentaire gemaakt  waar ook Sekem in beeld komt en diens oprichter (en zoon) aan het woord komen.
       
  Deel 2  (alleen Engels)  https://youtu.be/vDFmUwA3_jE