Afgelopen
zaterdag heeft voormalig landbouwminister Carola Schouten haar nieuwe landbouwvisie
gepresenteerd. Ze deed dat niet alleen met een rapport maar ook met een speciale
bijeenkomst op boerderij Hoeve Biesland in Delfgauw. Het ED heeft een aantal
uitgangspunten besproken in een interview met haar dat zaterdag gepubliceerd
is. “We moeten weer terug naar oude
boerenwijsheid”, is haar motto nu.
Toen waren landbouw en veeteelt nog
kleinschalig, dus nauwelijks kapitaalintensief en bestond uit veelal “gemengde” bedrijven . Bij een gemengd
bedrijf moet je denken aan een combinatie van akkerbouw en veeteeltactiviteiten
onder een dak. De schaal is zodanig uitgebalanceerd, dat de voeding voor de dieren
afkomstig is van de eigen boerderij en omgekeerd de mest en compost gebruikt
wordt om de grond te revitaliseren.
In het ideale geval zou het een gesloten kringloop zijn, waarbij er
geen invoer van externe bronnen zoals geïmporteerde voedingstoffen en ook geen
kunstmatige en chemische hulpstoffen zoals kunstmest en/of onkruid- en
ongedierte-verdelgingsmiddelen. Deze
traditionele landbouwvisie bestond vroeger gedurende lange tijd, maar
veranderde rigoureus door de introductie van kunstmest en kapitaalsinvesteringen
waardoor de intensieve landbouw en veeteelt is ontstaan.
Specialisatie en
schaalvergroting waren de alom gepredikte idealen. Dit maakte de sector zeer eenzijdig
en risicogevoelig. De meeste dieren- en soms plantenziektes namen tegelijkertijd
een enorme vlucht. Gekke koeienziekte, mond-en-klauwzeer bij runderen, varkenspest, Q-koorts bij geiten
en salmonellabesmettingen zijn bij de bevolking alom bekend.
 |
| Internationaal BD-bedrijf Sekem in Egypte |
Nu zijn de
huidige regering en ook het ministerie van landbouw bereid om te erkennen dat
deze ontwikkeling desastreus is geweest en dat we een totale omslag moeten gaan
maken naar een sector die het milieu geen schade toebrengt en een juist bijdrage
levert aan de volksgezondheid en dierenwelzijn.
Is dit een oproep voor een terug naar het
verleden? Naar “vroeger”, toen alles nog goed was? Is dat niet al te naïef ? De
wereld samenleving en het land zijn toch
volledig veranderd?
Carola Schouten van de Christen Unie is zelf afkomstig uit
een boerenfamilie en is niet naïef. Ze is goed geïnformeerd nadat ze ook veel
partijen heeft geraadpleegd voordat zij met deze nieuwe visie kwam. De plek die
ze koos voor haar presentatie is niet willekeurig gekozen. Nee, dat was doelbewust
bij het biologisch-dynamische boerenbedrijf van de Heer Duijndam , Hoeve
Biesland. Hij maakte twintig jaar geleden de overstap maakte naar deze duurzame
landbouwmethode.
Deze vernieuwende methode
danken we aan grondlegger van de antroposofie, Rudolf Steiner, die aan het eind van zijn
productieve leven in 1924 , op uitnodiging van het echtpaar Keyserlingk in het Poolse
Koberwitz een landbouwcursus gaf in de vorm van acht voordrachten.
Het was in de tijd van de opkomst van de kunstmest en men wilde Steiner om advies vragen. De cursus omvat een gedegen inzicht in samenhang van aarde, kosmos en de invloeden van planeten, maar is tegelijkertijd ook heel praktisch zoals de toepassing van veel verschillende preparaten, zoals van eikenschors, brandnetels, paardenbloemen en kiezel. Al korte tijd later zijn er ook in Nederland bedrijven ontstaan, die deze landbouwmethode gingen praktiseren en verder ontwikkelen.
Het was in de tijd van de opkomst van de kunstmest en men wilde Steiner om advies vragen. De cursus omvat een gedegen inzicht in samenhang van aarde, kosmos en de invloeden van planeten, maar is tegelijkertijd ook heel praktisch zoals de toepassing van veel verschillende preparaten, zoals van eikenschors, brandnetels, paardenbloemen en kiezel. Al korte tijd later zijn er ook in Nederland bedrijven ontstaan, die deze landbouwmethode gingen praktiseren en verder ontwikkelen.
Een van de oudste BD-bedrijven is Loverendale in Zeeland, dat dankzij de bevlogen pionier Mevr. Tak
van Poortvliet een voortrekkersrol heeft vervuld. Later ontstonden Stichting Demeter, als beschermer
van het BD-keurmerk en Stichting
Warmonderhof, die opleidingen ging verzorgen voor aankomende BD-boeren. Instituut
Louis Bolk verrichtte het wetenschappelijk onderzoek naar BD-voedselkwaliteit.
Inmiddels
zijn er meer dan honderd erkende BD-bedrijven die dagelijks bewijzen dat het
kan. Deze gemengde, kleinschalige landbouwmethode is heilzaam en gezond voor
alle betrokkenen. Het is evidence-proof
en een echt alternatief.
Internationaal beroemd is BD-bedrijf Sekem in Egypte, dat zelfs een stuk woestijngrond heeft kunnen ontginnen en vruchtbaar gemaakt. Zie ook http://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2014/10/sekem-een-door-mensen-gemaakte-oase.html
Inmiddels is ook uit onderzoek van dr J. Baudry van een onderzoekscentrum van de Sorbonne in Parijs gebleken in 2018 , dat het eten van biologische voedsel het risico op kanker aanzienlijk verlaagt. Het gaat om een publicatie in JAMA Internal Medicine. Vooral bij non-hodgekinlymfoon en borstkanker is dat verschil zelfs drastisch. Het onderzoek is uitgevoerd onder 70.000 mensen.
Het promoten van biologisch voedsel is dus een veelbelovende preventieve strategie tegen kanker. Bij biologische teelt worden geen pesticiden , geen kunstmest en geen genetisch gemodicifeerde organismen gebruikt.
Er is onderzoek dat aantoont dat er wel een verband bestaat tussen pesticiden en het ontstaan van kanker. In bijna 44% van het reguliere voedsel vinden we een of meerdere chemicaliën, terwijl dat bij biologisch voedsel maar 6,5% is.
Inmiddels is ook uit onderzoek van dr J. Baudry van een onderzoekscentrum van de Sorbonne in Parijs gebleken in 2018 , dat het eten van biologische voedsel het risico op kanker aanzienlijk verlaagt. Het gaat om een publicatie in JAMA Internal Medicine. Vooral bij non-hodgekinlymfoon en borstkanker is dat verschil zelfs drastisch. Het onderzoek is uitgevoerd onder 70.000 mensen.
Het promoten van biologisch voedsel is dus een veelbelovende preventieve strategie tegen kanker. Bij biologische teelt worden geen pesticiden , geen kunstmest en geen genetisch gemodicifeerde organismen gebruikt.
Er is onderzoek dat aantoont dat er wel een verband bestaat tussen pesticiden en het ontstaan van kanker. In bijna 44% van het reguliere voedsel vinden we een of meerdere chemicaliën, terwijl dat bij biologisch voedsel maar 6,5% is.
De overheid
kan deze bedrijven meteen helpen door bijvoorbeeld de BTW flink te verlagen ten
opzichte van gangbare bedrijven of juist omschakelingssubsidies te verlenen.
BD-producten zijn nu nog duurder dan gangbare producten, heeft BD-handelsorganisatie
Eosta laten onderzoeken. http://bedrijfskunde-economie.blogspot.com/2018/01/ondernemer-engelsman-van-eosta-meest.html
Maar dat komt eigenlijk omdat in gangbare bedrijven niet alle kosten van milieu- en schade aan gezondheid worden meegerekend. Lees ook http://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2008/11/bd-voedsel-verdient-4-sterren.html
Maar dat komt eigenlijk omdat in gangbare bedrijven niet alle kosten van milieu- en schade aan gezondheid worden meegerekend. Lees ook http://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2008/11/bd-voedsel-verdient-4-sterren.html
Een beetje
teleurstellend is de agenda van minister Schouten wel. Ze gaat pas volgend jaar (2020?) in gesprek met de sector om afspraken te gaan maken. Alweer "polderen" en langlopende
convenanten afsluiten? Kunnen milieu en volksgezondheid dan ook meepraten? Is het niet al vijf óver twaalf?! Moeten we niet meteen kiezen voor wetgeving en algemeen
bindende afspraken ?
Zeker als we bedenken dat Nederland nog ver achterloopt bij een aantal landen van Europa die al veel verder zijn met biologische, kringlooplandbouw. Koploper is Oostenrijk waar 23,4 % van de landbouwgrond van biologische kwaliteit is. Gevolgde door Estland met 19,6%, Zweden met 19,2%, Italië met 14,9%, Tsjechië met 14,1%, Letland met 13,9%, Finland met 11,4% , Slowakije met 9,9%, Slovenië met 9,6% en Spanje met 8,7%. Hoe schril steekt dan Nederland af met maar 3,1% !! Deze cijfers komen van het CBS dat op 9 mei 2019 met nieuwe cijfers kwam.
Zeker als we bedenken dat Nederland nog ver achterloopt bij een aantal landen van Europa die al veel verder zijn met biologische, kringlooplandbouw. Koploper is Oostenrijk waar 23,4 % van de landbouwgrond van biologische kwaliteit is. Gevolgde door Estland met 19,6%, Zweden met 19,2%, Italië met 14,9%, Tsjechië met 14,1%, Letland met 13,9%, Finland met 11,4% , Slowakije met 9,9%, Slovenië met 9,6% en Spanje met 8,7%. Hoe schril steekt dan Nederland af met maar 3,1% !! Deze cijfers komen van het CBS dat op 9 mei 2019 met nieuwe cijfers kwam.
Dat ligt niet aan de consumenten of het BNP, maar hoe de landbouw de afgelopen decennia steeds grootschaliger, kapitaalintensiever én vooral productiever moest worden ten koste van milieu-aspecten, duurzaamheid en dierenwelzijn. Dat kan en moet anders.
 |
| Een zeldzaam plaatje: Stier, Koe en Kalf in één wei (Achtereind Aalst) |
Update 2020
Op 14 januari hebben zo'n tweehonderd mensen van zestig natuur- en boerenorganisaties een wandeling (symbolisch gesproken een "kring-loop" gedoopt) gemaakt van BD-boerderij Hoeve Biesland van boer Jan Duijndam in Delfgauw naar het Lange Voorhout in Den Haag, zo'n tien kilometer verder, om daar Landbouw minister Carola Schouten een 10 punten plan te overhandigen voor de transitie(overgang) naar een (natuur-)inclusieve kringlooplandbouw.
Op 14 januari hebben zo'n tweehonderd mensen van zestig natuur- en boerenorganisaties een wandeling (symbolisch gesproken een "kring-loop" gedoopt) gemaakt van BD-boerderij Hoeve Biesland van boer Jan Duijndam in Delfgauw naar het Lange Voorhout in Den Haag, zo'n tien kilometer verder, om daar Landbouw minister Carola Schouten een 10 punten plan te overhandigen voor de transitie(overgang) naar een (natuur-)inclusieve kringlooplandbouw.
De actievoerders vragen de overheid om snel in actie te komen want het huidige systeem is niet meer houdbaar. Het gaat niet alleen om de stikstofproblematiek maar ook om gezonde lucht, water- en bodemkwaliteit, dierenwelzijn, biodiversiteit, natuurbehoud en verantwoorde voeding.
Carola Schouten heeft op deze BD-boerderij haar beleidsvisie "Waardevol en Verbonden" gepresenteerd. Deze visie was moedig en vooruitstrevend maar ook ruim en algemeen. Het ontbrak nog aan een integraal handelingskader dat met dit tien stappenplan wel aangereikt wordt en de urgentie is groot.
Carola Schouten heeft op deze BD-boerderij haar beleidsvisie "Waardevol en Verbonden" gepresenteerd. Deze visie was moedig en vooruitstrevend maar ook ruim en algemeen. Het ontbrak nog aan een integraal handelingskader dat met dit tien stappenplan wel aangereikt wordt en de urgentie is groot.
 |
| Koe van brandrode runderensoort |
In het document staat een prachtige alinea over de gewenste situatie in 2040: "Nederland is dan een land met een natuurinclusief kringlooplandbouw-voedingssysteem. Met een rijke bioversiteit aan onder andere bodemleven, planten, insecten en boerenlandvogels. Met een gezonde bodem, frisse lucht, schoon en voldoende (grond-) water, gezonde producten en gezond vee. Met een aantrekkelijk en gevarieerd landschap.
Met een circulaire, klimaatneutrale voedseleconomie, bewuste burgers die bereid zijn een reële prijs voor hun voedsel te betalen en boeren die een goed inkomen verdienen doordat ze een aantrekkelijke beloning krijgen voor het natuurinclusief en circulair produceren van voedsel. Ook toekomstige generaties willen met dit perspectief graag boer worden".
Dit is een ideaal beeld dat iedereen zou moeten aanspreken en wat de stip op de horizon moet zijn.
In de verschillende aanbevolen stappen gaat het bijvoorbeeld om:
- Verminder versneld de externe input in de landbouw van fossiele brandstoffen, niet hernieuwbare grondstoffen(kunstmest), chemische middelen en krachtvoer (geïmporteerde soja). Dat klinkt simpel, maar vraagt van de gangbare reguliere en grootschalige landbouw een volledige omvorming.
- Verlaag BTW op natuur-inclusieve, circulaire producten, te beginnen bij biologische producten.
- Voer een heffing in op producten met verborgen, externe en maatschappelijke kosten en stop de opbrengsten in een transitiefonds om boeren te helpen de omslag of omvorming te maken.
 |
| Stier: soort brandroood rund |
In de verschillende aanbevolen stappen gaat het bijvoorbeeld om:
- Verminder versneld de externe input in de landbouw van fossiele brandstoffen, niet hernieuwbare grondstoffen(kunstmest), chemische middelen en krachtvoer (geïmporteerde soja). Dat klinkt simpel, maar vraagt van de gangbare reguliere en grootschalige landbouw een volledige omvorming.
- Verlaag BTW op natuur-inclusieve, circulaire producten, te beginnen bij biologische producten.
- Voer een heffing in op producten met verborgen, externe en maatschappelijke kosten en stop de opbrengsten in een transitiefonds om boeren te helpen de omslag of omvorming te maken.
 |
| Merrie en veulen samen in een wei . |
Augustus 2020
Op zondagavond 16 augustus was Carola Schouten (geboren 1978) te gast in het VPRO programma Zomergasten. Ze mocht haar favoriete televisieprogramma's in fragmenten laten zien. Dat begon met het winnen van de bolletjestrui (bergklassement) van de Nederlanders Gert-Jan Teunisse in 1989 in de Tour. Voor Carola was de Tour een beeld van het leven met heroïsche strijd, vaak teleurstellingen, keuzes moeten maken en vooral doorzetten en soms succes hebben. In haar persoonlijke leven kwamen die ook voor met een zo leek het niet afgemaakte studie vanwege een niet geplande zwangerschap. Toch heeft zij de studie later wel afgemaakt en tegelijkertijd de opvoeding van haar zoon als alleenstaande moeder op zich genomen.
Later zagen we een documentaire en interview met oud-Eurocommissaris voor Landbouw in de EU dr. Sicco Mansholt, die het landbouwbeleid in belangrijke mate heeft bepaald. Naast vele voordelen van de ingevoerde minimumprijzen en lage voedselprijzen was er ook de keerzijde met opgeslagen overschotten aan melkplassen, boterbergen en onverkoopbare "doorgedraaide" landbouwproducten.
Op zondagavond 16 augustus was Carola Schouten (geboren 1978) te gast in het VPRO programma Zomergasten. Ze mocht haar favoriete televisieprogramma's in fragmenten laten zien. Dat begon met het winnen van de bolletjestrui (bergklassement) van de Nederlanders Gert-Jan Teunisse in 1989 in de Tour. Voor Carola was de Tour een beeld van het leven met heroïsche strijd, vaak teleurstellingen, keuzes moeten maken en vooral doorzetten en soms succes hebben. In haar persoonlijke leven kwamen die ook voor met een zo leek het niet afgemaakte studie vanwege een niet geplande zwangerschap. Toch heeft zij de studie later wel afgemaakt en tegelijkertijd de opvoeding van haar zoon als alleenstaande moeder op zich genomen.
Later zagen we een documentaire en interview met oud-Eurocommissaris voor Landbouw in de EU dr. Sicco Mansholt, die het landbouwbeleid in belangrijke mate heeft bepaald. Naast vele voordelen van de ingevoerde minimumprijzen en lage voedselprijzen was er ook de keerzijde met opgeslagen overschotten aan melkplassen, boterbergen en onverkoopbare "doorgedraaide" landbouwproducten.
Carola vertelde dat ze ook Bedrijfskunde heeft gestudeerd aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam terwijl ze oorspronkelijk uit Made kwamen in Noord-Brabant uit een boerengezin. Na het overlijden van haar vader moest haar moeder met de drie dochters de zaak overnemen en draaiend houden.
Goed uitgekozen was een fragment uit de documentaire van John Chester "The biggest small farm" uit 2018, die laat zien hoe een idealistisch echtpaar probeert een ecologisch en bio-dynamische, gemengde kleinschalige boerderij te ontwikkelen, die ondanks tegenslagen ook veel positiefs heeft opgeleverd over de wijsheid van de natuur. Het is zo intens gefilmd dat het je raakt en ontroerd.
Goed uitgekozen was een fragment uit de documentaire van John Chester "The biggest small farm" uit 2018, die laat zien hoe een idealistisch echtpaar probeert een ecologisch en bio-dynamische, gemengde kleinschalige boerderij te ontwikkelen, die ondanks tegenslagen ook veel positiefs heeft opgeleverd over de wijsheid van de natuur. Het is zo intens gefilmd dat het je raakt en ontroerd.
Een prachtig voorbeeld van het beoogde ideaal van Schouten, de zogenaamde kringloop-landbouw. Zie ook een kritische maar eerlijke bespreking in een column in de Correspondent.
https://decorrespondent.nl/11517/carola-schouten-gunt-boeren-the-american-dream-en-bedankt/1601089689111-caeecd0b
Ze noemde ook een project van de Universiteit van Wageningen met de naam Landbouw van de toekomst, waar nu heel concreet geprobeerd wordt ervaring op te doen met kringlooplandbouw zoals afwisselende groenteteelt in stroken en dus niet meer de massale monoculturen. https://www.wur.nl/nl/project/WUR-geeft-kringlooplandbouw-handen-en-voeten-op-Boerderij-van-de-Toekomst.htm
https://decorrespondent.nl/11517/carola-schouten-gunt-boeren-the-american-dream-en-bedankt/1601089689111-caeecd0b
Ze noemde ook een project van de Universiteit van Wageningen met de naam Landbouw van de toekomst, waar nu heel concreet geprobeerd wordt ervaring op te doen met kringlooplandbouw zoals afwisselende groenteteelt in stroken en dus niet meer de massale monoculturen. https://www.wur.nl/nl/project/WUR-geeft-kringlooplandbouw-handen-en-voeten-op-Boerderij-van-de-Toekomst.htm
Nu wel met wetenschappelijk interesse, wat in de jaren zeventig van de vorige eeuw gedaan werd op kleinschalige boerderijen en initiatieven zoals De Kleine Aarde in Boxtel en initiatieven op basis van biologische, ekologische en biologisch-dynamische landbouw. Al in 1985 schreef ik al een artikel die pleitte voor een gezonde, meer kleinschalige landbouw, maar in Nederland ging de landbouw grotendeels een hele andere kant op met alle gevolgen van dien waar we nu ook mee te maken hebben. https://ekologischebiologischelandbouw.blogspot.com/2008/11/biologische-landbouw-in-het-nadeel.html
Een andere indrukwekkende film/documentaire is van Marijn Poels met als titel
"Return to Eden"
Update november 2023
Ter ere van het honderd jarig jubileum van de Biologisch Dynamische Landbouw heeft Bert van Ruitenbeek een mooi artikel geschreven "Het kan gewoon: een gifvrije, regeneratieve landbouw bestaat al 100 jaar". https://www.biojournaal.nl/article/9574497/het-kan-gewoon-een-gifvrije-regeneratieve-landbouw-bestaat-al-100-jaar/
